Anemia: Simptomat, Diagnostikimi dhe Parandalimi

Anemia është çrregullimi më i zakonshëm i gjakut që ndikon në qelizat e kuqe të gjakut dhe në hemoglobinë. Kjo e fundit është proteinë në qelizat e kuqe të gjakut që për funksion ka bartjen e oksigjenit nga mushkëritë në pjesën tjetër të trupit tuaj. Për të krijuar hemoglobinën trupi i njeriut ka nevojë për hekur. Shumica e njerëzve që kanë anemi kanë mungesë hekuri. 

Ka disa lloje të anemisë siç janë:

• Anemia aplastike. Kjo shfaqet kur palca e eshtrave ka dëmtuar qelizat burimore. Trupi juaj nuk prodhon mjaft qeliza të reja të gjakut. Kjo ndodhë në qelizat e kuqe të gjakut, qelizat e bardha të gjakut dhe trombocitet. Ndonjëherë quhet edhe dështim i palcës eshtrore.
• Anemia hemolitike. Kjo shfaqet kur trupi juaj shkatërron qelizat e kuqe të gjakut para se të shaktërrohen vetë. Jetëgjatësia normale e qelizave të kuqe të gjakut është 120 ditë.
• Anemia normocitike. Kjo shfaqet kur qelizat e kuqe të gjakut tuaj janë në madhësi normale por të pakta në numër.
• Anemi pernicioze. Kjo shfaqet kur trupit tuaj i mungon vitamina B12.
• Anemia e qelizave drapërore (një formë e sëmundjeve të qelizave drapërore). Kjo është një sëmundje gjenetike që ndikon në qelizat e kuqe të gjakut. Kjo ndodh kur lindni me 2 gjene anormale të hemoglobinës.

Simptomat e anemisë

Format e lehta të anemisë mund të mos shkaktojnë simptoma. Lodhja është një simptomë e zakonshme. Funksioni i hemoglobinës është të bartë oksigjenin në qelizat e kuqe të gjakut. Mungesa e oksigjenit pakëson energjinë. Kjo mund të ndikojë që zemra juaj të punojë më shumë për të pompuar oksigjenin. Anemia mund të shkaktojë simptoma të tjera, të tilla si:

• Zbehje
• Gulçim
• Duar dhe këmbë të ftohta
• Dhimbje koke
• Marramendje
• Rrahje të zemrës të shpejta, të ngadalshme ose të pabarabarta
• Thonjtë e brishtë ose humbje të flokëve
• Dëshirat e çuditshme për ushqim.

Kontaktoni mjekun tuaj nëse keni ndonjë nga këto simptoma. Mjeku mund të diagnostikojë llojin dhe shkakun e gjendjes.

Çfarë e shkakton aneminë?

Ekzistojnë tri arsye kryesore pse shfaqet anemia:

1. Trupi juaj nuk mund të prodhojë mjaftueshëm qeliza të kuqe të gjakut.

Dieta

Trupi juaj nuk mund të prodhojë mjaftueshëm qeliza të kuqe të gjakut në qoftë se ju mungojnë lëndë ushqyese të caktuara. Sasia e ulët e hekurit në trup është një problem i zakonshëm. Njerëzit të cilët nuk hanë mish ose ndjekin dietë që është në “modë” janë më shumë në rrezik të kenë nivel të ulët të hekurit. Foshnjat dhe fëmijët e vegjël janë në rrezik të kenë anemi. Anemia mund të shkaktohet edhe nga niveli i ulët i sasisë së vitaminës B12 dhe acidit folik.

Pamundësia për të absorbuar

Sëmundje të caktuara ndikojnë në aftësinë e zorrës së vogël për të absorbuar lëndë ushqyese. Për shembull, sëmundja e Kronit dhe sëmundja celiake mund të shkaktojnë nivele të ulëta të hekurit në trupin tuaj. Disa ushqime, si qumështi, mund të parandalojnë trupin tuaj nga absorbimi i hekurit. Marrja e vitaminës C mund ta ndihmojë këtë.

Shtatzënia

Gratë që janë shtatzëna ose ushqejnë me gji mund të marrin anemi. Kur jeni shtatzënë, keni nevojë për më shumë gjak (deri në 30%) për të ndarë me fëmijën. Nëse trupi juaj nuk ka hekur ose vitaminë B12, trupi juaj nuk mund të prodhojë mjaftueshëm qeliza të kuqe të gjakut.

Faktorët e mëposhtëm mund të rrisin rrezikun e anemisë gjatë shtatzënësisë.

1. 1. • Vjellja e shumtë nga sëmundja e mëngjesit
      • Dietë me nivel të ulët të lëndëve ushqyese
      • Menstruacione të rënda para shtatzënësisë
      • Të kesh dy shtatzëni afër njëra tjetrës
      • Të jesh shtatzënë me shumë foshnje në të njëjtën kohë.
      • Të mbesësh shtatëzënë si adoleshente.
      • Humbja e shumtë e gjakut nga lëndimi ose operacioni.

Rritje e vrullshme

Fëmijët më të vegjël se 3 vjeç janë të prirur ndaj anemisë. Trupat e tyre rriten aq shpejt sa ata mund ta kenë të vështirë për të marrë ose për të mbajtur hekur të mjaftueshëm.

Anemia normocitike

Anemia normocitike mund të jetë e lindur ose e fituar (nga një sëmundje ose infeksion). Shkaku më i zakonshëm i formës së fituar është një sëmundje kronike (afatgjatë). Shembujt përfshijnë sëmundjen e veshkave, kancerin, aritritin reumatoid dhe tiroiditin. Disa ilaçe mund të shkaktojnë anemi normocitike, por kjo ndodhë rrallë.

2. Trupi juaj shkatërron qelizat e kuqe të gjakut herët dhe më shpejt se që mund të zëvendësohen.

Trajtimet, si kimioterapia, mund të dëmtojnë qelizat e kuqe të gjakut ose palcën e eshtrave. Infeksioni i shkaktuar nga një sistem imunitar i dobësuar mund të çojë në anemi. 

3. Ju humbni gjak duke krijuar mungesë të qelizave të kuqe të gjakut.

Menstruacionet e rënda mund të shkaktojnë nivele të ulëta të hekurit tek gratë. Gjakderdhja e brendshme, si në traktin tuaj të tretjes ose të urinës, mund të shkaktojë humbje të gjakut. Kjo mund të shkaktohet nga sëmundje të tilla si ulçera e stomakut ose koliti ulçeroz. Arsyet e tjera për humbjen e gjakut janë:

1. 1. • kanceri
      • kirurgjia
      • traumë
      • marrja e aspirinës ose ndonjë ilaçi të ngjashëm për një kohë të gjatë.

Si diagnostikohet anemia?

Bisedoni me mjekun tuaj nëse mendoni se ju ose fëmija juaj mund të keni anemi. Mjeku do të bëjë një ekzaminim fizik dhe do të shqyrtojë historinë dhe simptomat tuaja shëndetësore. Për të diagnostikuar aneminë, mjeku juaj do të testoj gjakun tuaj. Ky test quhet pasqyrë e plotë e gjakut (CBC). Bazuar në rezultatet, mjeku mund të ketë nevojë të ju bëjë teste të tjera, të tilla si testimi i palcës së eshtrave. Kjo mund të ndihmojë në konfirmimin e shkakut të anemisë ose ndonjë gjendje tjetër shëndetësore.

A mund të parandalohet apo shmanget anemia?

Nuk mund të shmangësh aneminë e shkaktuar nga një sëmundje gjenetike. Shpesh nuk mund ta shmangni atë për shkak të humbjes së gjakut. Nëse humbja e gjakut është nga menstruacionet e rënda, marrja e trajtimit mund të ndihmojë në parandalimin e anemisë. Nëse trupi juaj nuk mund të thithë lëndë ushqyese të caktuara, siç është hekuri ose vitamina B12, bisedoni me mjekun tuaj për marrjen e suplementeve. Kjo mund të ndihmojë në menaxhimin e niveleve tuaja dhe parandalimin e anemisë.

Një dietë e ekuilibruar mund të ndihmojë në parandalimin e disa llojeve të anemisë. Hani ushqimet e mëposhtme për të parandaluar deficitin:

Ushqime të pasura me hekur janë:

• mishi i kuq
• ushqim deti
• mish organesh, si mëlçia
• drithëra
• fruta të thata
• arra
• farëra (veçanërisht fasule)
• perimet me gjethe të gjelbër të errët, të tilla si spinaqi dhe brokoli
• ushqime të forta të hekurit (bukë dhe drithëra)

Vitamina C mund të ndihmojë trupin tuaj të përthithë hekurin. Provoni të hani ushqime, të tilla si fruta agrume ose lëngje. Disa ushqime mund ta bëjnë më të vështirë për trupin tuaj të absorbojë hekurin. Këto ushqime janë kafja, çaji, qumështi, e bardha e vezës, fibra dhe proteina soje. Mundohuni të shmangni këto ushqime nëse keni mungesë të hekurit.

Ushqime të pasura me vitaminë B12 janë:

• mish
• mëlçia
• peshqit dhe butakët
• vezët, qumështi dhe produktet e qumështit
• drithëra të fortifikuara, kokrra dhe tharm.

Ushqime të larta në acid folik (folate) përfshijnë:

• perimet me gjethe të errëta të errëta, të tilla si spinaqi dhe brokoli
• asparagus
• fasule
• bizele
• lente
• banane, portokall dhe lëng portokalli.

Gratë shtatëzëna mund të testohen për anemi ose të marrin suplemente hekuri për të ndihmuar në parandalimin e saj.

Për të ndihmuar në parandalimin e mungesës së hekurit te fëmija juaj ju mund të:

• Përdorni receta të pasura me hekur
• Përdorni drithëra të pasura me hekur
• Kufizoni fëmijën tuaj në më pak se 3 gota të qumështit të lopës në ditë (pas 12 muajsh)
• Futni në dietë ushqime të larta në hekur duke filluar nga mosha 12 muaj.

Kujdes: Mbani të gjitha produktet me hekur larg fëmijës suaj. Hekuri mund të jetë toksik nëse merret në sasi të mëdha.

Trajtimi i anemisë

Ka shumë mundësi trajtimi për anemi. Ato ndryshojnë në bazë të llojit, shkakut dhe ashpërsisë, si dhe shëndetit tuaj të përgjithshëm. Qëllimi i parë i trajtimit është krijimi i qelizave të kuqe të gjakut më të shëndetshme që mund të mbajnë oksigjen të mjaftueshëm në trupin tuaj. Shpesh kjo arrihet duke rritur numrin e qelizave të kuqe të gjakut ose hemoglobinën. Qëllimi tjetër është trajtimi i shkakut, nëse është e mundur. Për shembull, nëse anemia rezulton nga humbja e shumtë e gjakut, mjeku juaj do të duhet të trajtojë shkakun e humbjes së gjakut.

Nëse keni një lloj anemie të shkaktuar nga një deficit, bëni ndryshime në dietën tuaj. Kjo mund të rrisë nivelet tuaja ushqyese ose të ndihmojë trupin tuaj të thithë lëndë ushqyese.

Në disa raste, mjeku juaj mund të përshkruajë ilaçe për të ndihmuar trupin tuaj të prodhojë më shumë qeliza të kuqe të gjakut. Shembujt përfshijnë:

• Injeksione të eritropoetinës për trajtimin e anemisë normocitike. Këto mund të ndihmojnë palcën e eshtrave të prodhojë më shumë qeliza të kuqe të gjakut.
• Ilaçe të hormoneve për trajtimin e menstruacioneve të rënda.
• Antibiotikë për trajtimin e infeksioneve.
• Medikamente për të ndihmuar në parandalimin e dëmtimit ose shkatërrimit të qelizave të kuqe të gjakut nga trupi juaj.

Forma të tjera të anemisë kërkojnë trajtim intensiv. Ju mund të keni nevojë për kirurgji për të ndaluar humbjen e gjakut ose për të hequr shpretkën. Trajtime të tjera përfshijnë transfuzionin e gjakut ose transplantin e qelizave burimore të gjakut dhe palcës së eshtrave.

Bisedoni me mjekun tuaj se si të menaxhoni një sëmundje kronike ose ndonjë problem tjetër shëndetësor që shkakton anemi.

Të jetosh me anemi

Pas trajtimit, shumica e njerëzve vazhdojnë të jetojnë jetë normale dhe të shëndetshme. Megjithatë, anemia mund të ketë efekte të qëndrueshme ose kërcënuese për jetën. Këto janë më të zakonshme në qoftë se gjendja është kronike, e rëndë ose nuk trajtohet. Ato përfshijnë:

• Aritmia. Kjo është problem me rrahjen tuaj të zemrës. Mund të jetë shumë i shpejtë, shumë i ngadalshëm ose i pabarabartë. Me kalimin e kohës, kjo mund të çojë në sëmundje të zemrës ose dështim të zemrës.
• Dëmtimi i organeve. Kjo mund të ndodhë nëse një organ nuk merr oksigjen të mjaftueshëm.
• Sistemi i dobësuar i imunitetit. Kjo mund të jetë fatale nëse sistemi imunitar tashmë është i dobët nga kanceri, sëmundje (si HIV/AIDS), ose një infeksion.

Fëmijët që kanë anemi të mungesës së hekurit kanë një rrezik më të lartë të helmimit nga plumbi. Ata gjithashtu mund të kenë probleme mendore, motorike ose çrregullime të sjelljes për një kohe të gjatë.

Gratë shtatzëna që kanë anemi të mungesës së hekurit mund të kenë fëmijë të parakohshëm ose me një peshë të ulët lindjeje. Ekziston edhe rreziku i nevojës për transfuzion gjaku nëse humbet shumë gjak gjatë lindjes. Anemia mund të shoqërohet me depresion pas lindjes.

Pyetje që mund t’i bëni mjekut tuaj

• Nëse unë kam anemi një herë, a do ta kem gjithmonë, ose a do të rikthehet?
• Nëse unë kam anemi gjatë shtatzënisë, a ka rrezik ta kalojë atë tek fëmijët e mi?
• Nëse unë kam një gjendje shëndetësore që shkakton anemi, cila është rreziku që ta kaloj atë tek fëmijët e mi?