Zhvillimi i Trurit të Fëmijeve gjatë Rritjes

Përderisa hulumtimet në neuroshkencë vazhdojnë të tregojnë, fëmijëria është periudha e zhvillimit të jashtëzakonshëm të trurit. Truri i ri ndryshon në formë dhe madhësi si përgjigje ndaj gjithçkaje që hasë nga mjedisi i ri, nga përvojat e jetës, kujdestarët dhe nga marrëdhëniet e ndryshme me njerëz.

Si mund ta përdorin prindërit këtë njohuri të re për të ndihmuar në rritjen dhe zhvillimin e fëmijëve të tyre?

Zhvillimi i trurit

Truri i njeriut përbëhet nga miliona qeliza të trurit (neuronet). Truri i të rriturve përmbanë rreth 100 miliardë prej tyre. Çuditërisht, foshnja lind me më shumë qeliza, shumë më tepër. Truri i një fëmije përmban shumë më tepër qeliza dhe qarqe se saqë i’u nevojitet.

Duke filluar që nga lindja dhe gjatë vitit të parë të jetës së fëmijës, këto qeliza të mbiprodhuara të trurit zhvillojnë me shpejtësi miliarda lidhje (sinapsa) midis tyre. Ky rrjet i lidhjeve sinaptike në fund do të përcaktojë se si një fëmijë mendon dhe vepron.

Zhvillimi i hershëm i trurit

Jo të gjitha neuronet dhe sinapet do të mbeten ndërsa fëmija rritet. Përvoja e jetës do të aktivizojnë disa neurone të caktuara, krijojnë lidhje të reja mes tyre dhe forcojnë lidhjet ekzistuese (mirezimi). Lidhjet e papërdorura përfundimisht do të eliminohen (krasitja sinaptike).

Ndërtimi i lidhjeve masive, krijimi dhe forcimi i tyre përmes përvojave të jetës dhe këputjes së atyre të papërdorura është një veçori e shquar e trurit njerëzor. Ky proces (plasticiteti në bazë të përvojës) u lejon fëmijëve të përshtaten në mënyrë fleksibile në çdo mjedis që lindin pa kufizimin e shumë lidhjeve që lidhen me vështirësi.

Skalitja e trurit – Përdoreni ose humbeni

Përfitimet e krijimit të trurit në këtë mënyrë janë të mëdha, por po ashtu janë edhe kostot dhe rreziqet.

Së pari, fëmijët kërkojnë shumë kujdes, pra përvoja jetësore, para se të mund të jenë të pavarur. Së dyti, ajo që prindërit bëjnë ose nuk bëjnë gjatë viteve formuese mund të kenë ndikim të thellë në jetën e fëmijës.

Për shembull, nëse një prind vazhdimisht tregon dashuri dhe kujdes për foshnjën, atëherë “lidhjet e dashurisë dhe kujdesit” do të zhvillohen ose forcohen me kalimin e kohës. Por nëse prindi vazhdimisht ndëshkon ose është i ashpër ndaj fëmijës, atëherë “lidhjet ndëshkimore dhe të ashpra” do të jenë më të forta.

Dhe për shkak se përvoja e dashurisë dhe kujdesit mungon, ato qelizat përkatëse të trurit do të thahen dhe përfundimisht do të hiqen nga rrjeti i trurit. Si rezultat, fëmija rritet duke mos pasur kuptim ndaj dashurisë dhe kujdesit që është thelbësor për të krijuar marrëdhënie të shëndosha dhe kuptim plota në jetën e tij të ardhshme.

Periudha e viteve të para të jetës është periudhë e ndjeshmërisë unike gjatë së cilës përvoja jep efekte të qëndrueshme. Megjithëse ky plasticitet i trurit të bazuar në përvoja është i pranishëm gjatë gjithë jetës, truri i një fëmije është shumë më tepër plastik se sa i një të pjekuri. Krasitja e qelizave të trurit ndodh edhe më shpejt gjatë viteve parashkollore të një fëmije. Dendësia e këtyre lidhjeve gjatë moshës së rritur do të reduktohet në gjysmën e asaj të moshës dy vjeçare.

Tani e dimë pse edukimi dhe prindërimi pozitiv janë kaq të rëndësishëm. Gjërat mund të shkojnë seriozisht gabim për fëmijët e privuar nga edukimi themelor social dhe emocional.

Natyra dhe edukimi në zhvillimin e fëmijës

Përveç ndikimit në krijimin e rrjetit të qelizave të trurit, përvoja e hershme e jetës potencialisht ka një ndikim të rëndësishëm në jetën e fëmijës. Sasi e madhe e provave shkencore tregojnë se përvoja e jetës mund të ndikojë në shprehjen e gjeneve – si përdoret informacioni në një gjen (epigjenetikë) – në disa raste duke ngadalësuar ose shuajtur prodhimin e gjeneve dhe në të tjerat duke rritur prodhimin e tyre.

Kjo është arsyeja pse binjakët identikë nuk janë kopje të karbonit të njëri-tjetrit. Megjithëse gjenet e tyre (kodi i ADN-së) janë identike, markuesit e tyre epigjenik janë të ndryshëm nga lindja dhe vazhdojnë të ndryshojnë pasi ato ndërveprojnë me mjedisin në mënyra të veçanta.

Edhe më e rëndësishme, këto ndryshime epigjenike mund të jenë të përhershme dhe të kalojnë nga brezi në brez.

Në debatin e vjetër të natyrës-kundër-edukimint, epigjenetika ofron një kombinim befasues. Gjenet janë shumë të rëndësishme, por po kështu janë edhe faktorët e mjedisit.

Roli i Prindërve në Zhvillimin e Fëmijëve

Neuroplasticiteti dhe epigjenia janë dy gurët kryesorë në kuptimin e zhvillimit të fëmijës. Ndërsa ne nuk kemi nevojë të jemi prindër të përsosur (dhe kush mund të jetë?), prindërimi mjaftueshëm i mirë mund t’i bëjë një fëmijë jashtëzakonisht mirë.

Në veçanti, midis stileve të ndryshme të prindërimit, prindërimi autoritar është stili më i mirë i prindërimit që shoqërohet me rezultatin më të mirë, ndërsa llojet e tjera të stileve të prindërimit mund të çojnë në pasoja shkatërruese.